Sáng Thế Ký: Chương 30

Mục lục

1 Bản Dịch Việt Ngữ
2 Bản Dịch 1925
3 Bản Dịch 2011
4 Tài Liệu

Bản Dịch Việt Ngữ

1. Khi Ra-chên thấy mình không sinh con cho Gia-cốp, Ra-chên đã ganh tị với chị của mình, rồi nói với Gia-cốp: "Hãy cho em có con, nếu không em sẽ chết." 2. Gia-cốp nổi giận nói với Ra-chên: "Anh đâu có ở trong vị trí của Ðức Chúa Trời, là Ðấng đang giữ con cái khỏi lòng dạ của em?" 3. Ra-chên nói: "Ðây là Bi-la, nữ tỳ của em. Hãy đến với nó, và nó sẽ sinh đẻ trên đầu gối của em, để nhờ nó em cũng có con."

4. Vì vậy, Ra-chên đã trao Bi-la, nữ tỳ của bà, cho ông để làm vợ, và rồi Gia-cốp đã đi đến cùng nàng. 5. Bi-la đã thụ thai và sinh cho Gia-cốp một con trai. 6. Ra-chên nói: "Đức Chúa Trời đã minh xét cho tôi, Ngài đã nghe tiếng cầu xin của tôi, và ban cho tôi một con trai." Vì vậy, bà đã đặt tên của nó là Đan. 7. Bi-la, nữ tỳ của Ra-chên, lại thụ thai nữa và sinh cho Gia-cốp một con trai thứ hai. 8. Ra-chên nói: "Tôi đã tranh đấu kịch liệt với chị của tôi, và tôi đã thắng." Vì vậy, bà đặt tên của nó là Nép-ta-li.

9. Khi Lê-a thấy bà ngừng sinh sản, thì bà trao Xinh-ba, nữ tỳ của mình, cho Gia-cốp làm vợ. 10. Xinh-ba, nữ tỳ của Lê-a, đã sinh cho Gia-cốp một con trai. 11. Lê-a nói: Thật là phước hạnh. Rồi bà đặt tên của nó là Gát. 12. Xinh-ba, nữ tỳ của Lê-a, lại sinh cho Gia-cốp một con trai thứ hai. 13. Lê-a bèn nói: Tôi thật là vui, bởi vì những phụ nữ sẽ gọi tôi là người được phước. Vì vậy, bà đặt tên của nó là A-se.

14. Vào mùa gặt lúa mì, Ru-bên đi ra ngoài đồng, tìm được những trái sâm rừng, cậu bé đã đem chúng về cho Lê-a, là mẹ của mình. Ra-chên nói với Lê-a: "Xin cho em vài trái sâm rừng của con chị." 15. Lê-a nói với nàng: "Giật chồng của tôi có phải là chuyện nhỏ đâu? Cô còn muốn lấy luôn mấy trái sâm rừng của con trai tôi hay sao?" Ra-chên nói: "Được rồi, ông ấy sẽ nằm với chị tối nay, để đổi cho mấy trái sâm rừng của con trai chị."

16. Đến chiều tối, khi Gia-cốp từ ngoài đồng trở về, Lê-a đã ra đón ông và nói: "Anh hãy đến với em, bởi vì em đã thuê anh bằng những trái sâm rừng của con trai em." Vì vậy, ông đã nằm với bà đêm đó.

17. Đức Chúa Trời đã lắng nghe Lê-a. Bà thụ thai và sinh cho Gia-cốp đứa con trai thứ năm. 18. Lê-a nói: "Đức Chúa Trời đã trả công cho tôi, bởi vì tôi đã trao nữ tỳ của tôi cho chồng của tôi." Vì vậy bà đã đặt tên cho đứa trẻ là Y-sa-ca. 19. Lê-a lại thụ thai một lần nữa và sinh cho Gia-cốp một con trai thứ sáu. 20. Lê-a nói: "Ðức Chúa Trời đã ban cho tôi một món quà quý báu. Bây giờ chồng tôi sẽ ở với tôi, bởi vì tôi đã sinh cho ông sáu con trai." Bà đặt tên cho đứa trẻ là Sa-bu-lôn. 21. Sau đó, bà đã sinh một con gái và đặt tên của nó là Đi-na.

22. Đức Chúa Trời đã nhớ đến Ra-chên, Ngài lắng nghe bà, và đã mở tử cung của bà. 23. Bà đã thụ thai, rồi sinh một con trai. Bà nói: "Đức Chúa Trời đã cất bỏ sự hổ nhục của tôi." 24. Bà đã đặt tên cho nó là Giô-sép, rồi nói: "Đức Giê-hô-va sẽ ban cho tôi một đứa con trai nữa."

25. Sau khi Ra-chên sinh Giô-sép, Gia-cốp đã nói La-ban: "Xin hãy cho cháu đi, để cháu có thể trở về quê hương của cháu và nơi chốn của cháu. 26. Xin hãy trao những người vợ của cháu và những con cái của cháu mà cháu đã phục vụ cậu để có được những người đó. Xin hãy để cho cháu đi, bởi vì cậu biết rằng cháu đã hoàn tất việc phục vụ cho cậu."

27. Nhưng La-ban đã nói với chàng: "Nếu cậu được ơn trước mắt của cháu, xin cháu hãy cứ ở lại đây. Cậu linh cảm rằng bởi vì cháu mà Đức Giê-hô-va đã ban phước cho cậu." 28. Rồi ông nói: "Cháu hãy ấn định tiền công của cháu. Cậu sẽ trả." 29. Chàng nói với ông: "Cậu biết rằng cháu đã phục vụ cậu như thế nào, và bầy gia súc của cậu lúc ở với cháu ra sao. 30. Bởi vì trước khi cháu đến, cậu chỉ có một ít, nhưng nó đã gia tăng rất nhiều. Từ khi cháu đến đây, Đức Giê-hô-va đã ban phước thật nhiều cho cậu. Và bây giờ, khi nào thì cháu mới có thể lo cho gia đình riêng của mình?"

31. Ông nói: Cậu phải trả công cho cháu như thế nào? Gia-cốp nói: Cậu sẽ không phải trả cho cháu điều gì cả. Nếu cậu đồng ý đề nghị nầy, cháu sẽ tiếp tục chăn giữ và chăm sóc đàn súc vật của cậu. 32 Hôm nay cháu sẽ đi qua bầy súc vật của cậu để lấy khỏi đó tất cả những con cừu có sọc có đốm, và tất cả những chiên con màu đen, cùng tất cả những con dê có sọc có đốm. Chúng sẽ là tiền công của cháu. 33. Và để sau này, khi cậu xét tiền công của cháu, thì lòng thành thật của cháu sẽ làm chứng cho cháu. Nếu trong bầy của cháu có bất cứ con dê nào không có sọc có đốm, hoặc chiên con nào không sậm màu, thì nó sẽ bị xem như là vật ăn cắp.

34 La-ban nói: "Được! Hãy làm như lời của cháu." 35. Vì vậy trong ngày hôm ấy, ông đã lấy đi tất cả những dê đực có sọc có đốm, tất cả những dê cái có sọc có đốm, tất cả những con cừu sậm màu, khỏi những con màu trắng, rồi giao chúng vào tay các con trai của ông. 36. Ông để Gia-cốp ở xa mình một khoảng cách ba ngày đường. Gia-cốp chăm sóc những gia súc còn lại trong bầy của La-ban.

37. Gia-cốp đã lấy những cành bạch dương, hạnh nhân, và cây dẻ còn tươi, lột vỏ khỏi chúng để tạo thành những sọc màu trắng, lộ ra màu trắng trong những cành đó. 38. Ông đã đặt những cành được lột vỏ vào trong những máng nước, nơi các súc vật đến uống nước, để khi đến uống nước, các súc vật nhìn thấy sẽ bị kích dục để giao phối. 39. Các súc vật giao phối với nhau trước những cành đó đã đẻ ra những súc vật có vằn, có sọc, hoặc có đốm. 40. Gia-cốp tách riêng những chiên con ra, rồi hướng bầy súc vật quay mặt về phía những con có sọc, cùng tất cả những con sậm màu trong bầy của La-ban, mà ông đã lấy chúng ra làm bầy riêng của mình, nhưng không để chúng chung trong bầy của La-ban. 41. Và rồi, khi các súc vật mạnh khỏe giao phối, thì Gia-cốp đặt những cành đó trong những máng nước trước mắt của chúng, để chúng giao phối trước những cành đó. 42. Nhưng khi các con yếu ớt đến uống nước thì ông không để các cành đó trước mắt của chúng. Do đó những con vật yếu ớt thuộc về La-ban, còn những con mạnh khỏe thuộc về Gia-cốp. 43. Vì vậy, ông đã trở nên vô cùng phát đạt, có những đàn gia súc, thật nhiều tôi trai, tớ gái, lạc đà và lừa.

Bản Dịch 1925

1. Ra-chên thấy mình chẳng sanh con cho Gia-cốp, thì đem lòng ghen ghét chị, nói cùng Gia-cốp rằng: Hãy cho tôi có con, bằng không, tôi chết. 2. Gia-cốp nổi giận cùng Ra-chên mà rằng: Há ta được thay quyền Đức Giê-hô-va, mà không cho ngươi sanh sản sao? 3. Ra-chên rằng: Nầy con đòi Bi-la của tôi, hãy lại cùng nó, hầu cho nó sanh đẻ thay cho tôi, đặng phần tôi bởi nó cũng có con nữa. 4. Vậy, Ra-chên đưa Bi-la làm hầu Gia-cốp, và người đi lại cùng nàng. 5. Bi-la thọ thai, sanh một con trai cho Gia-cốp. 6. Ra-chên rằng: Đức Chúa Trời đã xét tôi công bình, nhậm lời tôi, nên cho tôi một con trai; vì cớ ấy, nàng đặt tên đứa trai đó là Đan. 7. Bi-la, con đòi của Ra-chên, thọ thai nữa, và sanh một con trai thứ nhì cho Gia-cốp. 8. Ra-chên rằng: Tôi đã hết sức chống cự với chị tôi, và tôi được thắng; vì cớ ấy, nàng đặt tên đứa trai nầy là Nép-ta-li.

9. Lê-a thấy mình thôi sanh sản, bèn bắt Xinh-ba, con đòi mình, làm hầu cho Gia-cốp.

10. Xinh-ba, con đòi của Lê-a, sanh một con trai cho Gia-cốp. 11. Lê-a rằng: Phước biết dường bao! rồi đặt tên đứa trai đó là Gát. 12. Xinh ba, con đòi của Lê-a, sanh một con trai thứ nhì cho Gia-cốp; 13. thì Lê-a rằng: Tôi lấy làm vui mừng dường bao! vì các con gái sẽ xưng ta được phước; nàng bèn đặt tên đứa trai đó là A-se.

14. Nhằm mùa gặt lúa mì, Ru-bên đi ra đồng gặp được những trái phong già, đem về dâng cho Lê-a, mẹ mình. Ra-chên bèn nói cùng Lê-a rằng: Xin chị hãy cho tôi những trái phong già của con chị đó. 15. Đáp rằng: Cướp chồng tao há là một việc nhỏ sao, nên mầy còn muốn lấy trái phong già của con trai tao nữa? Ra-chên rằng: Ừ thôi! chồng ta hãy ở cùng chị tối đêm nay, đổi cho trái phong già của con chị đó. 16. Đến chiều, Gia-cốp ở ngoài đồng về, thì Lê-a đến trước mặt người mà nói rằng: Chàng hãy lại cùng tôi, vì tôi đã dùng trái phong già của con tôi chịu thuê được chàng; vậy, đêm đó người lại nằm cùng nàng. 17. Đức Chúa Trời nhậm lời Lê-a, nàng thọ thai và sanh cho Gia-cốp một con trai thứ năm. 18. Nàng rằng: Đức Chúa Trời đã đền công tôi, vì cớ tôi đã trao con đòi cho chồng; vậy, nàng đặt tên đứa con trai đó là Y-sa-ca. 19. Lê-a thọ thai nữa, sanh một con trai thứ sáu cho Gia-cốp, 20. bèn nói rằng: Đức Chúa Trời ban cho tôi một vật quí báu; lần nầy chồng sẽ ở cùng tôi, vì đã sanh cho người sáu con trai rồi. Nàng đặt tên đứa con trai nầy là Sa-bu-lôn. 21. Kế đó, nàng sanh một con gái, đặt tên là Đi-na.

22. Đức Chúa Trời nhớ lại Ra-chên, bèn nhậm lời và cho nàng sanh sản. 23. Nàng thọ thai, sanh một con trai, mà rằng: Đức Chúa Trời đã rửa sự xấu hổ cho tôi rồi; 24. bèn đặt tên đứa trai đó là Giô-sép; lại nói rằng: Cầu xin Đức Giê-hô-va thêm cho một con trai nữa!

25. Khi Ra-chên đã sanh Giô-sép thì Gia-cốp thưa cùng La-ban rằng: Xin cậu cho tôi thôi, đặng trở về quê hương tôi; 26. xin giao vợ và con lại cho tôi, mà tôi đã được vì cớ giúp cậu, để tôi đi; bởi cậu cũng biết rằng tôi đã giúp công việc cho cậu thể nào. 27. La-ban đáp rằng: Ước gì cậu được nhờ ơn cháu! Cậu cũng đoán rõ ràng Đức Giê-hô-va đã vì cháu mà ban phước cho cậu vậy. 28. Lại nói rằng: Cháu hãy định công giá cháu đi, rồi cậu sẽ trả cho! 29. Gia-cốp đáp: Cậu biết tôi giúp đỡ cậu thể nào, và về tay tôi bầy súc vật cậu được ra sao. 30. Trước khi tôi đến, súc vật của cậu thật ít, nhưng từ khi tôi đến ở, thì thêm nhiều quá bội. Đức Giê-hô-va đã ban phước cho cậu từ khi tôi bước chân vào nhà nầy; bây giờ biết chừng nào tôi sẽ được lo việc nhà tôi? 31. La-ban rằng: Cậu sẽ cho cháu cái gì bây giờ? Đáp rằng: Sẽ chẳng cho tôi chi cả. Nếu thuận theo lời nầy, thì tôi sẽ cho ăn và chăn bầy súc vật cậu nữa: 32. Ngày nay tôi sẽ đi kiểm soát các bầy chiên và bầy dê của cậu; trong bầy chiên bầy dê, hễ con nào có rằn, có đốm, cùng chiên sắc đen, thì tôi sẽ để riêng ra; ấy sẽ là phần công giá của tôi đó. 33. Một mai cậu đi xem xét công giá tôi, thì lòng ngay thẳng tôi sẽ làm chứng trước mặt cậu. Hễ ở về phần bên tôi, các con dê nào không có rằn và đốm, các chiên con nào không có sắc đen, thì sẽ cho là ăn cắp. 34. La-ban đáp: Ừ thôi! được như lời cháu nói. 35. Chính ngày đó, La-ban liền để riêng các dê đực có sọc, có đốm, các dê cái có rằn, có đốm, các vật nào có đốm trắng và các chiên con có sắc đen, giao cho mấy con trai mình; 36. rồi để Gia-cốp cùng mình ở cách xa nhau chừng ba ngày đường; Gia-cốp bèn chăn bầy súc vật của La-ban chỉ còn lại.

37. Đoạn, Gia-cốp lấy nhành bạch dương, nhành bồ đào và nhành bá-tiên tươi, lột vỏ để bày lằn da trắng ở trong ra. 38. Người để những nhành đã lột vỏ trong máng trước mặt con chiên, là nơi các thú đó đến uống; khi đến uống nước thì con chiên có giao hiệp nhau. 39. Các con chiên ngó thấy những nhành đó mà giao hiệp nhau thì sanh chiên con có sọc, có rằn và có đốm. 40. Gia-cốp để riêng chiên con ra, rồi để chiên cái trong bầy của La-ban trước mặt các con có sọc và có sắc đen; nhưng bầy mình thì riêng ra, không để gần bầy của La-ban. 41. Vả, mọi lần các con chiên mạnh mập giao hiệp, thì Gia-cốp để các nhành đó dưới mắt trong máng uống nước, đặng chúng nó đối nhành mà giao hiệp cùng nhau. 42. Nhưng khi nào con chiên gầy ốm, thì người không để nhành như vậy; thế thì, các chiên con gầy ốm để về phần La-ban, còn chiên con mạnh mập lại về phần Gia-cốp. 43. Vậy, người trở nên rất giàu, có nhiều bầy súc vật, tôi trai, tớ gái, lạc đà và lừa.

Bản Dịch 2011

Con Cái của Bin-ha và Xinh-pa

1 Khi Ra-chên thấy bà không sinh được đứa con nào cho Gia-cốp, bà ganh tị với chị mình và nói với Gia-cốp, “Anh phải cho em có con, còn không em chết!”

2 Gia-cốp nổi giận với Ra-chên và nói, “Bộ anh là Ðức Chúa Trời, Ðấng có quyền không cho em có con, sao?”

3 Bà nói, “Ðây là Bin-ha, nữ tỳ của em. Anh hãy ăn nằm với nó, để nó có con, rồi em sẽ nhận con nó làm con em, để nhờ nó em cũng có con như ai.” 4 Rồi bà đưa Bin-ha nữ tỳ của bà để làm vợ ông. Gia-cốp đến với nàng. 5 Bin-ha có thai và sinh cho Gia-cốp một con trai. 6 Bấy giờ Ra-chên nói, “Ðức Chúa Trời đã xét xử cho tôi. Ngài đã nghe tiếng kêu cầu của tôi và cho tôi một con trai.” Bà đặt tên nó là Ðan. 7 Bin-ha nữ tỳ của Ra-chên lại có thai nữa và sinh cho Gia-cốp một con trai thứ hai. 8 Bấy giờ Ra-chên nói, “Tôi đã vật lộn với chị tôi những trận thật dữ dội, và tôi đã chiến thắng.” Bà đặt tên nó là Náp-ta-li.

9 Khi Lê-a thấy bà đã ngưng sinh sản, bà lấy Xinh-pa nữ tỳ của bà và trao cho Gia-cốp, để nàng làm vợ ông. 10 Xinh-pa nữ tỳ của Lê-a sinh cho Gia-cốp một con trai. 11 Bấy giờ Lê-a nói, “Thật là may mắn thay!” Vì thế bà đặt tên nó là Gát. 12 Xinh-pa nữ tỳ của Lê-a lại sinh cho Gia-cốp một con trai thứ hai. 13 Lê-a bèn nói, “Tôi thật là có phước! Vì các phụ nữ sẽ gọi tôi là người có phước.” Do đó bà đặt tên nó là A-se.

14 Vào mùa gặt lúa mì, Ru-bên ra đồng và tìm được một ít trái táo tình. Cậu đem về cho Lê-a mẹ cậu. Ra-chên nói với Lê-a, “Chị cho em ít trái táo tình của con chị đi.”

15 Lê-a đáp với bà, “Bộ em tưởng giựt chồng của chị là chuyện nhỏ sao, mà bây giờ còn muốn lấy mấy trái táo tình của con chị nữa?”

Ra-chên đáp, “Chị cho em mấy trái táo tình của cháu thì tối nay em sẽ nhường ảnh cho chị.”

16 Ðến chiều tối khi Gia-cốp ở ngoài đồng về, Lê-a ra đón gặp ông và nói, “Tối nay anh phải qua ngủ bên em, vì em đã lấy táo tình của con em mướn anh rồi.” Vậy ông ăn nằm với bà đêm đó. 17 Ðức Chúa Trời nhậm lời của Lê-a. Bà mang thai và sinh cho Gia-cốp một con trai thứ năm. 18 Lê-a nói, “Ðức Chúa Trời đã trả công cho tôi, vì tôi đã trao nữ tỳ của tôi cho chồng tôi.” Rồi bà đặt tên nó là I-sa-ca. 19 Lê-a lại mang thai nữa và sinh cho Gia-cốp một con trai thứ sáu. 20 Bấy giờ Lê-a nói, “Ðức Chúa Trời đã ban cho tôi một món quà quý báu. Lần này chồng tôi sẽ nể tôi thôi, vì tôi đã sinh cho chàng sáu con trai.” Vậy bà đặt tên nó là Xê-bu-lun. 21 Sau đó bà sinh được một con gái và đặt tên nó là Ði-na.

22 Ðức Chúa Trời nhớ lại Ra-chên. Ðức Chúa Trời chữa lành bà và cho bà mang thai. 23 Bà có thai và sinh một con trai. Bà nói, “Ðức Chúa Trời đã cất bỏ nỗi tủi nhục của tôi.” 24 Bà đặt tên nó là Giô-sép và nói rằng, “Cầu xin CHÚA cho con có thêm một đứa con trai nữa.”

Giao Ước giữa Gia-cốp và La-ban

25 Sau khi Ra-chên đã sinh Giô-sép rồi, Gia-cốp nói với La-ban, “Xin cha cho con ra đi, để con trở về quê hương con. 26 Xin cho con dẫn các vợ con của con đi nữa, vì những vợ con ấy mà con đã làm việc cho cha bao lâu nay, và cha cũng biết rõ là con đã làm việc cho cha như thế nào.”

27 Nhưng La-ban nói với ông, “Nếu cha được ơn trước mắt con, con cứ ở lại đây. Cha xem bói và biết rằng vì con mà CHÚA đã ban phước cho cha. 28 Con hãy ấn định công giá, bao nhiêu cha cũng trả.”

29 Gia-cốp trả lời ông, “Chính cha biết rất rõ là con đã làm việc cho cha tận tụy như thế nào, qua công sức của con mà đàn súc vật của cha giờ đây đã ra sao. 30 Trước khi con đến đây, đàn súc vật của cha chỉ là một bầy nhỏ, mà giờ đây chúng đã trở nên đông đúc bội phần. Con xúc tiến làm việc gì thì CHÚA ban phước cho việc đó. Nhưng bây giờ, khi nào con mới có thể lo cho gia đình con được?”

31 La-ban nói, “Cha phải trả công cho con như thế nào?”

Gia-cốp đáp, “Cha sẽ khỏi trả cho con điều gì. Nếu cha đồng ý đề nghị này, con sẽ tiếp tục chăn giữ đàn súc vật của cha: 32 Hôm nay xin cha cho con đi qua các đàn súc vật của cha. Hễ con chiên nào có lông lấm chấm, hoặc đốm, hoặc lông đen, và những con dê nào lông có đốm, hoặc lấm chấm, thì con sẽ tách chúng ra, và chúng sẽ là công giá của con. 33 Như vậy sau này, khi cha đến xét công giá của con, thì lòng thành của con sẽ được chứng minh. Nếu cha tìm thấy một con chiên hay một con dê nào không có lông lấm chấm, hoặc không đốm, hoặc không phải lông đen, thì cha coi như con đã ăn cắp nó của cha vậy.”

34 La-ban đáp, “Tốt lắm. Hãy làm như con nói.”

Vỏ Quýt Dày Có Móng Tay Nhọn

35 Nhưng ngày hôm đó La-ban cho tách khỏi đàn súc vật của ông tất cả những con dê đực có vằn và có đốm, tất cả những con dê cái có lông lấm chấm hoặc có đốm, luôn với những con dê có đốm lông trắng, và tất cả những con chiên có lông đen, rồi trao chúng cho các con trai ông chăn giữ. 36 Kế đó ông bảo các con trai ông dẫn chúng đi thật xa, cách đàn súc vật do Gia-cốp chăn giữ khoảng ba ngày đường, rồi La-ban trao đàn chiên và dê còn lại của ông cho Gia-cốp chăn giữ.

37 Bấy giờ Gia-cốp lấy các cành bạch dương, cành hạnh, và cành dẻ còn tươi, tước vỏ chúng để lộ phần lõi trắng ra. 38 Ông lấy các cành lộ lõi trắng ấy để trong các máng nước trước mắt các súc vật, tức nơi các súc vật đến uống nước, vì mỗi khi chúng đến uống nước, chúng thường giao cấu với nhau. 39 Khi các súc vật giao cấu với nhau trước các cành lộ lõi trắng ấy, chúng đẻ ra con lông có vằn, lấm chấm, hoặc đốm.

40 Gia-cốp tách rời những con chiên cái trong đàn súc vật của La-ban ra và cho chúng trông thấy các con chiên và con dê có sọc hoặc có lông đen khi chúng giao cấu. Sau đó Gia-cốp tách riêng đàn súc vật của ông ra, và không để chúng ở chung với đàn súc vật của La-ban. 41 Mỗi khi các con mập mạnh đến uống nước, Gia-cốp đặt các cành lộ lõi trắng vào trong máng nước trước mắt chúng, để chúng trông thấy các cành ấy khi giao cấu. 42 Nhưng khi các con ốm yếu đến uống nước, ông không để các cành ấy trước mắt chúng. Vì thế những con yếu sinh ra đều thuộc về La-ban, còn những con khỏe mạnh đều thuộc về Gia-cốp. 43 Vậy ông trở nên rất giàu. Ông có các đàn súc vật đông đúc, các tôi trai và tớ gái, cùng các lạc đà và lừa.